Sint-Michielskathedraal: 800 jaar gotische geschiedenis in hartje Brussel

In 2026 viert de Sint-Michielskathedraal haar 800ste verjaardag, een uitzonderlijke gelegenheid die een van de parels van het Brusselse erfgoed in de kijker zet. Van haar romaanse oorsprong tot haar gotische pracht, doorheen revoluties en restauraties, belichaamt dit monument de artistieke, religieuze en politieke evolutie van de Belgische hoofdstad.

Van Romeinse oorsprong tot de middeleeuwse collegiale kerk

Aanvankelijk, in de 7e of 8e eeuw, was er alleen een kleine Romaanse kerk gewijd aan Sint-Michiel. In 1047 kreeg de kerk echter een nieuwe dimensie: graaf Lambert II van Leuven en zijn vrouw Oda stichtten een kapittel van twaalf kanunniken en lieten de relikwieën van de heilige Gudule, die tot dan toe in de kerk van Saint-Géry werden bewaard, naar dit gebouw overbrengen. In de praktijk werd de basiliek een belangrijk bedevaartsoord en kreeg ze de naam van collegiale kerk Saint-Michel-et-Gudule.

In de loop van de middeleeuwen kreeg de kapittelkerk steeds meer aanzien en middelen. Aan het begin van de 13e eeuw besloten de hertogen van Brabant het gebouw volledig te herbouwen in een nieuwe stijl, als teken van hun macht en om de stad te verfraaien. De werkzaamheden, die rond 1220-1226 begonnen, duurden bijna drie eeuwen, tot het einde van de 15e eeuw.

Een Brabantse gotische bouwplaats geïnspireerd op de Notre-Dame

Het wederopbouwproject was rechtstreeks geïnspireerd op de Notre-Dame de Paris, die een eeuw eerder werd gebouwd. De Brusselse collegiale kerk onderscheidt zich echter door haar Brabantse gotiek, een regionale stijl die wordt gekenmerkt door een mengeling van vroege en late vormen. De slanke gewelven, vliegende steunberen en gevulde ramen getuigen van deze stilistische rijkdom.

In concreto heeft de kathedraal twee torens van 69 meter hoog met groene koperen kappen. Op de noordelijke toren stond vroeger een houten wachthuisje, dat werd gebruikt als uitkijkpost om branden en de komst van vijandelijke legers te zien. Het eiken dakgebinte, dat dateert uit de 15e eeuw, blijft een van de mooiste middeleeuwse dakgebinten die in België bewaard zijn gebleven.

Tussen revolutie en vernieuwing: van de ^18e tot de ^20e eeuw

De Franse Revolutie zette het leven van de collegiale kerk op zijn kop. In 1797 werden de kapittels afgeschaft en in 1800 werd de kerk een eenvoudige parochie. Pas in 1961 werd ze officieel tot kathedraal verheven toen het aartsbisdom Mechelen-Brussel werd opgericht. Deze institutionele erkenning illustreert het hernieuwde belang van de site in het Belgische religieuze leven.

Tegelijkertijd werd de kathedraal in de ^19e en ^20e eeuw gerestaureerd. Een neogotische trend probeerde het geheel te harmoniseren door invullingen, glas-in-lood en gebeeldhouwde details met middeleeuwse inspiratie toe te voegen. Deze ingrepen bleven echter discreet om de Brabantse gotische kern niet te veranderen. Uiteindelijk bleef de integriteit van het gebouw behouden en werd de toeristische aantrekkingskracht vergroot.

Een teken van Belgische en koninklijke identiteit

Sinds de ^19e eeuw is de kathedraal onlosmakelijk verbonden met de Belgische monarchie. Koninklijke huwelijken en begrafenissen hebben hier plaatsgevonden, van dat van Leopold II en Marie-Henriette in 1853 tot dat van prins Filip en Mathilde d’Udekem d’Acoz in 1999. Elk nationaal Te Deum wordt hier gevierd op 21 juli, de feestdagen, en op 15 november voor Koningsdag.

In de praktijk versterken deze plechtigheden de symbolische rol van de kathedraal, die zowel een religieus heiligdom als een plaats van collectief geheugen is. Het blijft een levende plaats waar geloof, macht en traditie samenkomen en die de identiteit van Brussel en België helpt vormen.

Hedendaagse kwesties: behoud, toerisme en spiritualiteit

Nu de 800e verjaardag nadert, zijn er een aantal uitdagingen. De eerste is het behoud van het gotische erfgoed met het oog op de klimaatverandering en de tand des tijds. Toekomstige projecten zullen traditionele knowhow moeten combineren met moderne technieken. Ten tweede, hoe kunnen we de religieuze functie van de kathedraal verzoenen met haar groeiende aantrekkingskracht op toeristen? Na de heropening van de Notre-Dame de Paris in 2024 (11 miljoen bezoekers in één jaar), kan Brussel een toestroom van bezoekers verwachten.

Ten slotte moet de kathedraal in een context van toenemende secularisatie toegankelijk en relevant blijven voor de gelovigen van vandaag. Praktisch gezien betekent dit dat de kathedraal toegankelijker moet worden gemaakt voor iedereen door rondleidingen, culturele evenementen en interreligieuze dialoog aan te bieden. Uiteindelijk zullen deze acties niet alleen helpen om het gebouw te behouden, maar ook de spirituele en gemeenschapsdimensie ervan.